แนวทางแก้ปัญหาการเงินการคลังของชาติในช่วงสงครามโลกครั้งที่ ๒ ให้ผ่านพ้นวิกฤตไปได้นั้น รัฐบาลและธนาคารแห่งประเทศไทยต้องใช้ความสามารถและร่วมกันแก้ปัญหาหลากหลายวิธีการ ดังนี้Ø  ต้องหาเงินมาให้รัฐบาลใช้จ่ายเมื่องบประมาณแผ่นดินขาดดุล และราคาสินค้าสูงขึ้น โดยออกพระราชบัญญัติเงินตราในภาวะฉุกเฉิน พ.ศ. ๒๔๘๔ ให้อำนาจธนาคารแห่งประเทศไทยจำหน่ายธนบัตรออกใช้แลกเปลี่ยนกับพันธบัตรคลัง พันธบัตรเงินกู้ของรัฐบาล และเงินเยนญี่ปุ่น ซึ่งทำให้รัฐบาลมีเงินใช้จ่ายมาได้ตลอดโดยไม่ติดขัด

นอกจากนั้นยังได้ทำการตกลงหรือต่อรองกับฝ่ายญี่ปุ่นหลายครั้ง เพื่อควบคุมการใช้จ่ายของญี่ปุ่นมิให้เหลือเฟือ อันจักเป็นผลเสียหายแก่การเงินของไทย และพยายามเจรจากับฝ่ายญี่ปุ่นจนยอมตกลงให้ฝ่ายไทยใช้เงินเยนซึ่งญี่ปุ่นเครดิตบัญชีธนาคารแห่งประเทศไทยไว้นั้นซื้อทองคำเก็บไว้ได้เป็นครั้งคราว ทำให้ทุนสำรองเงินตราของไทยมีค่าสูงขึ้นยิ่งกว่าที่จะเก็บไว้เป็นเงินเยน ทองคำที่ซื้อได้นี้ รัฐบาลพยายามอย่างยิ่งที่จะขนมาเก็บไว้ในประเทศไทย และก็ได้มาเป็นบางส่วนเท่าที่การขนส่งในระหว่างสงครามจะอำนวยให้ ส่วนที่เหลือตกค้างอยู่ในประเทศญี่ปุ่นนั้น เมื่อเสร็จสงครามแล้วทางฝ่ายไทยก็ได้รับคืนมาในที่สุด
              Ø  ต้องป้องกันภาวะเงินเฟ้อในช่วงสงคราม หรืออย่างน้อยจำกัดภาวะนั้นไว้ ให้อยู่ในขอบเขต โดยมีวิธีการต่างๆ หลายวิธี เช่น การเพิ่มภาษีอากรทั้งทางตรงและทางอ้อม เพิ่มรายได้เข้าคลังจากองค์การรัฐพาณิชย์และกึ่งพาณิชย์ ประหยัดรายจ่ายแผ่นดิน และออกพันธบัตรเงินกู้ ทั้งหมดนี้เพื่อลดปริมาณของเงิน นอกจากนั้นก็ยังมีการถอนและกีดกันการใช้เงินของประชาชน และการควบคุมเครดิต เป็นต้น  โดยปกติการรักษาระดับค่าของเงินตราไว้ให้สูงคงที่ในยามสงครามนั้นไม่เคยปรากฏว่ามีประเทศใดทำได้ แต่ด้วยวิธีการต่างๆ นี้พอจะกล่าวได้ว่า รัฐบาลในระยะนั้นสามารถระงับเงินเฟ้อในประเทศไทยไว้มิให้ลุกลามใหญ่โตเหมือนที่ปรากฏมาแล้วในประเทศอื่นๆ

เมื่อสงครามยุติลง โดยญี่ปุ่นยอมจำนนต่อฝ่ายสัมพันธมิตรอย่างไม่มีเงื่อนไขในวันที่ ๑๔ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๘๘   ประเทศไทยแม้ว่าจะได้ลงนามในสัญญาเป็นพันธมิตรร่วมรบกับญี่ปุ่น และประกาศสงครามกับอังกฤษและสหรัฐอเมริกาอย่างเปิดเผยก็ตาม แต่จากการเคลื่อนไหวของคนไทยที่ดำเนินการต่อต้านกองทัพญี่ปุ่น และทำให้ฝ่ายสัมพันธมิตรยอมรับว่า การประกาศสงครามของไทยที่มีต่อพันธมิตรเมื่อวันที่ ๒๕ มกราคม พ.ศ. ๒๔๘๕ นั้น เป็นการกระทำอันผิดจากเจตจำนงมิใช่เป็นความประสงค์ของคนไทยทั้งชาติ ทำให้ประเทศไทยไม่ตกอยู่ในสภาพผู้แพ้สงคราม ทั้งยังสามารถรักษาอธิปไตยและเอกราชของชาติไว้ได้

         

              อย่างไรก็ดี ในปี พ.ศ. ๒๔๘๘ แม้สงครามจะสิ้นสุดลง แต่ปัญหาการขาดแคลนธนบัตรก็ยังไม่หมดสิ้นไป เพราะสภาพเศรษฐกิจในช่วงปลายสงครามที่เกิดภาวะเงินเฟ้อ และการกักตุนสินค้า ราคาสินค้าจึงสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว ทำให้ประชาชนได้รับความเดือดร้อน รัฐบาลจึงแก้ปัญหาโดยประกาศใช้บังคับ “พระราชกำหนดพันธบัตรออมทรัพย์ในภาวะคับขัน พ.ศ. ๒๔๘๘” เพื่อดึงธนบัตรชนิดราคาสูงจากมือประชาชน และยับยั้งการซื้อขายสินค้าเพื่อเก็งกำไร โดยทำการเปลี่ยนสภาพธนบัตรราคาสูงเป็นพันธบัตรออมทรัพย์ ถือว่าธนบัตรดังกล่าวได้ถอนคืนมาแล้วจากธนบัตรออกใช้ และไม่เป็นเงินที่ชำระหนี้ได้ตามกฎหมาย จากมาตรการนี้สามารถถอนคืนธนบัตรจากการหมุนเวียนได้ถึง ๓๗๑.๕ ล้านบาท หรือประมาณหนึ่งในสามของธนบัตรที่ออกใช้ ซึ่งช่วยแก้ปัญหาได้ในระดับหนึ่ง  
       มีเหตุการณ์อย่างหนึ่งที่ควรจะได้กล่าวไว้ หลังจากสงครามโลกครั้งที่ ๒ ได้ยุติลง รัฐบาลได้ส่งคณะทูตไทยไปเจรจาทำสัญญาเลิกสถานะสงครามกับฝ่ายประเทศที่ชนะสงครามหลายวาระ โดยแต่งตั้งพระองค์เจ้าวิวัฒนไชยเป็นหัวหน้าคณะทูต ในระหว่างการเจรจานั้น ผู้แทนประเทศมหาอำนาจที่ชนะสงครามประเทศได้เรียกร้องให้ประเทศไทยส่ง “พระแก้วมรกต” คืนไปยังเมืองเวียงจันทน์ เมื่อพระองค์เจ้าวิวัฒนไชยได้ทรงทราบข้อเรียกร้องนั้นในที่ประชุม ได้กล่าวต่อที่ประชุมว่า

ครั้นแล้วจึงเสด็จออกจากการประชุมนั้นทันที ไม่เสด็จเข้าร่วมประชุมอีก จนฝ่ายที่ได้ตั้งข้อเรียกร้องนั้นถอนข้อเรียกร้องไปเองในที่สุด จนกระทั่งเมื่อวันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๘๙  คณะทูตก็ได้กระทำความตกลงสมบูรณ์แบบได้ในที่สุด โดยไทยต้องไม่ขุดคลองคอคอดกระเพื่อเชื่อมมหาสมุทรอินเดียกับอ่าวไทยโดยรัฐบาลอังกฤษมิได้เห็นชอบ และไทยต้องส่งข้าว ๑.๕ ล้านตันให้แก่ฝ่ายสัมพันธมิตรในฐานะที่เป็นค่าปฏิกรรมสงคราม ทั้งนี้ในเวลาต่อมาชาวไทยยังถูกฝ่ายอังกฤษบังคับให้ยอมรับอัตราแลกเปลี่ยนเงินตราต่างประเทศที่กำหนดขึ้นใหม่ซึ่งมีผลให้ค่าเงินบาทต้องตกต่ำลงจาก ๑๑ บาทต่อปอนด์ในช่วงก่อนสงครามเป็น ๖๐ บาทต่อปอนด์ภายหลังสงคราม ซึ่งส่งผลกระทบต่อราษฎรไทยเป็นอย่างมาก เนื่องจากเป็นการลดค่าเงินบาทที่ต่ำเกินไป แม้แต่ชาวอังกฤษซึ่งมีประสบการณ์ทางการเงินและการธนาคารยังไม่เห็นด้วยในอัตราดังกล่าว จึงเป็นการบ่งบอกชัดเจนว่าฝ่ายอังกฤษใช้อัตราแลกเปลี่ยนใหม่นี้เป็นเครื่องมืออีกอย่างหนึ่งเพื่อยกเลิกสถานะสงครามทางเทคนิคระหว่างสองประเทศ อย่างไรก็ตาม จากการดำเนินการของไทยหลายประการเพื่อให้ฝ่ายสัมพันธมิตรยกเลิกสถานะสงครามกับไทย ปรากฏว่าสหรัฐอเมริกาประกาศรับรองเป็นประเทศแรก และช่วยสนับสนุนอังกฤษและฝรั่งเศสให้ผ่อนปรนต่อไทยจนสำเร็จ 

 

              ในการจัดตั้งโรงพิมพ์ธนบัตร แม้ในขั้นต้นจะต้องลงทุนมาก และยังต้องประสบกับปัญหาทางเทคนิคที่ยุ่งยากก็ตาม แต่จะให้ผลคุ้มค่าในระยะยาว ไม่ว่าจะเป็นการประหยัดเงินตราต่างประเทศ หรือความปลอดภัยของเงินตรา และยังได้ประโยชน์ด้านชื่อเสียงของประเทศอีกด้วย   

                                                      ดร.ป๋วย อึ้งภากรณ์ ผู้ว่าการธนาคารแห่งประเทศไทย 

(๑๑ มิ.ย. ๒๕๐๒ - ๑๕ ส.ค. ๒๕๑๔) ได้รับรางวัลแมกไซไซ สาขาบริการสาธารณะ ในคำประกาศเกียรติประวัติ มีข้อความตอนหนึ่งว่า